Humanizar la comunicación en salud: humanidades médicas y traducción
DOI:
https://doi.org/10.17533/udea.mut.v18n1a03Palabras clave:
comunicación en salud, humanidades médicas, atención centrada en el paciente, humanización, asimetrías en la comunicación, investigación en traducciónResumen
La comunicación en salud se ha convertido en un tema central en las últimas décadas, sobre todo desde la irrupción del paradigma centrado en el paciente o patient-centred care (Epstein et al., 2005; Montalt-Resurrecció y García-Izquierdo, 2016: Muñoz-Miquel y García-Izquierdo, 2020). En el contexto del paradigma de las medical humanities, crece el interés por las cuestiones éticas y los valores (Montalt, 2021) y los estudios abogan por un abordaje interdisciplinario de la comunicación, que tenga en cuenta las necesidades y expectativas de los pacientes, con el fin de humanizar la comunicación (Borja y García-Izquierdo, e.p.). En este trabajo reflexionamos sobre los conceptos de comunicación y humanización en salud, con especial énfasis en la perspectiva de los pacientes, y planteamos algunas aportaciones que, desde la investigación en el campo de la traducción, pueden ayudar a humanizar dicha comunicación. En concreto, presentamos las propuestas derivadas de recientes proyectos de investigación del grupo Gentt (Géneros textuales para la traducción).
Descargas
Citas
Bassnett, S. (2013). Translation. Routledge.
Bazerman, C., & Paradis, J. G. (Eds.). (1991). Textual dynamics of the professions: Historical and contemporary studies of writing in professional communities. University of Wisconsin Press.
Bellés-Fortuño, B., & García-Izquierdo, I. (en prensa, a). Empathic communication in healthcare settings. In B. Bellés-Fortuño (Ed.), Multidisciplinary and multicultural discourses: Research and profession. Vernon Press.
Bellés-Fortuño, B., & García-Izquierdo, I. (en prensa, b). Intercultural awareness in the medical consultation: The informed consent (IC). In F. Yus (Ed.), The pragmatics of metadiscourse. Insights from intercultural and cross-cultural communication. Mouton De Gruyter.
Borja, A., & García-Izquierdo, I. (e.p.). Humanising doctor-patient communication: the Hipocrates project. In R. Martínez & A. Muñoz-Miquel (Eds.), Humanisation of translation/communication in medical and healthcare settings. Publicaciones de la Universitat de València.
Busse, P., & Godoy, S. (2016). Comunicación y salud. Cuadernos.info (38), 10-13. https://cuadernos.info/index.php/cdi/article/view/24237
Campos Andrés, O. (2013). Procedimientos de desterminologización: traducción y redacción de guías para pacientes. Panace@: Revista de Medicina, Lenguaje y Traducción, 14(37), 48-52. https://www.tremedica.org/wp-content/uploads/n37-tradyterm-OCamposAndres.pdf
Ciapuscio, G. E. (2003). Formulation and reformulation procedures in verbal interactions between experts and (semi-) laypersons. Discourse Studies, 5(2), 207-233. https://doi.org/10.1177/1461445603005002004
Cole, T. R., Carlin, N. S., & Carson, R. A. (2015). Medical humanities: An introduction. Cambridge University Press.
Coyne, I., Holmström, I., & Söderbäck, M. (2018). Centeredness in healthcare: A concept synthesis of family-centered care, person-centered care and child-centered care. Journal of Pediatric Nursing, 42, 45-56. https://doi.org/10.1016/j.pedn.2018.07.001
Craig, R. T. (1999). Communication theory as a field. Communication Theory, 9(2), 119-161. https://psycnet.apa.org/doi/10.1111/j.1468-2885.1999.tb00355.x
Cuesta, U., Peñafiel, C., Terrón, J. L., Bustamante, E., & Gaspar, S. (Coords.). (2017). Comunicación y salud. Dextra Editorial.
Dean, M., & Street Jr., R. L. (2016). Patient-centered communication. En E. Wittenberg, B. R. Ferrell, J. Goldsmith, T. Smith, S. L. Ragan, M. Glajchen, G. Handzo (Eds.), Textbook of palliative care communication (pp. 238-245). Oxford University Press.
Department of Health and Human Services (2000). Healthy people 2010. Understanding and improving health. U. S. Department of Health and Human Services. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED443794.pdf
Derksen, F., Bensing, J., Kuiper, S., van Meerendonk, M., & Lagro-Janssen, A. (2015). Empathy: What does it mean for GPs? A qualitative study. Family Practice, 32(1), 94-100. https://doi.org/10.1093/fampra/cmu080
Epstein, R. M., Franks, P., Fiscella, K., Shields, C. G., Meldrum, S. C., Kravitz, R. L., & Duberstein, P. R. (2005). Measuring patient-centered communication in patient–Physician consultations: Theoretical and practical issues. Social Science & Medicine, 61(7), 1516-1528. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2005.02.001
García-Izquierdo, I., & Bellés-Fortuño, B. (2024). Improving clinical communication: A qualitative study on the informed consent. Revista de Lingüística y Lenguas Aplicadas, 19, 71-83. https://doi.org/10.4995/rlyla.2024.19803
García-Izquierdo, I., Bellés-Fortuño, B., & Moro, M. (2021). Estudio para la mejora en la comunicación del consentimiento informado: La perspectiva de los profesionales sanitarios. Actas del VII Congreso Internacional en Contextos Clínicos y de la Salud (vol. I). Murcia, España.
García-Izquierdo, I., & Borja Albi, A. (2024). La comunicación en contextos de salud: Generación de recursos tecnológicos para la mejora de la eficacia comunicativa del consentimiento informado. Cadernos de Tradução, 44(1), e95247. https://doi.org/10.5007/2175-7968.2024.e95247
García-Izquierdo, I., Borja, A., & Montalt, V. (2022). Guía de buenas prácticas. Recomendaciones para mejorar el proceso y el diseño del Consentimiento informado. Web del proyecto Hipócrates. https://view.genially.com/62724ff11be632001196f5bf
García-Izquierdo, I., & Montalt-Resurrecció, V. (2013). Equigeneric and intergeneric translation in patient-centred care. Hermes. Journal of Language and Communication in Business, (51), 39-51. https://doi.org/10.7146/hjlcb.v26i51.97436
García-Izquierdo, I., & Montalt-Resurrecció, V. (2017). Understanding and enhancing comprehensibility in text for patients in an institutional health care context in Spain: A mixed methods analysis. In P. Santaemilia & S. Maruenda-Bataller (Eds.), Specialised translation in Spain. Institutional dimensions. Special Issue of RESLA, 30(2), 592-610. https://doi.org/10.1075/resla.00008.gar?locatt=mode:legacy
García-Izquierdo, I., & Montalt-Resurrecció, V. (2022). Cultural competence and the role of the patient’s mother tongue: An exploratory study of health professionals’ perceptions. Societies, 12(53), 1-11. https://doi.org/10.3390/soc12020053
Gutiérrez Fernández, R. (2017). La humanización de (en) la atención primaria. Revista Clínica de Medicina de Familia, 10(1), 29-38. https://www.redalyc.org/pdf/1696/169650683005.pdf
Hamovitch, E. K., Choy-Brown, M., & Stanhope, V. (2018). Person-centered care and the therapeutic alliance. Community Mental Health Journal, 54, 951-958. https://doi.org/10.1007/s10597-018-0295-z
Hemberg, J., & Sved, E. (2021). The significance of communication and care in one’s mother tongue: Patients’ views. Nordic Journal of Nursing Research, 41(1), 42-53. https://doi.org/10.1177/2057158519877794
Hoyos Hernández, P. A., Cardona Ramírez, M. A., & Correa Sánchez, D. (2008). Humanizar los contextos de salud, cuestión de liderazgo. Investigación y Educación en Enfermería, 26(2), 218-225. https://doi.org/10.17533/udea.iee.2847
Jensen, M. N., & Zethsen, K. K. (2012). Translation of patient information leaflets: Trained translators and pharmacists-cum-translators: A comparison. Linguistica Antverpiensia, New Series–Themes in Translation Studies, 11, 31-49. https://doi.org/10.52034/lanstts.v11i.295
Jensen, M. N. (2015). Optimising comprehensibility in interlingual translation: The need for intralingual translation. En K. Maksymski, S. Gutermuth, y S. Hansen-Schirra (Eds.), Translation and comprehensibility (vol. 72, pp. 163-194). Frank & Timme.
Katan, D. (2013). Intercultural mediation. Handbook of Translation Studies, 4(1), 84-91. https://doi.org/10.1075/hts.4.int5?locatt=mode:legacy
Liddicoat, A. J. (2015). Intercultural mediation, intercultural communication and translation. Perspectives, 24(3), 354-364. https://doi.org/10.1080/0907676X.2014.980279
Mason, I. (2000). Audience design in translating. The Translator, 6(1), 1-22. https://doi.org/10.1080/13556509.2000.10799053
Martínez-Carrasco, R. (2022). Incidència i ús de la imatge de consentiments informats de societats mèdiques españoles. En J. Haba-Osca & F. González-Sala (Eds.), Il·lustrar la ciència. Aplicacions de la literatura gràfica en contextos científics i divulgatius (pp. 67-77). Tirant Lo Blanch.
Martínez Carrasco, R., & Ordóñez López, P. (2023). El consentimiento informado en la comunicación médico-paciente: Análisis crítico del marco legislativo. Hermes. Journal of Language and Communication in Business, 63, 99-117. https://doi.org/10.7146/hjlcb.vi63.134391
Montalt-Resurrecció, V. (2017). Patient-centred translation and emerging trends in medicine and health care. European Society of Translation Studies. EST Newsletter, 51, 10-11. http://www.est-translationstudies.org/commit-tees/news_editors.html
Montalt-Resurrecció, V. (2021). Medical humanities and translation. En Ş. Susam-Saraeva y E. Spišiaková (Eds.), The Routledge handbook of translation and health (pp. 130-148). Routledge.
Montalt-Resurrecció, V. (2022). Ethical considerations in the translation of health genres in crisis communication. In S. O’Brien & F. M. Federici (Eds.), Translating crises (pp. 17-36). Bloomsbury Academic.
Montalt-Resurrecció, V., & García-Izquierdo, I. (2016). Exploring the links between the oral and the written in patient-doctor communication. In N. Edo & P. Ordóñez (Eds.), Medical discourse in professional, academic and popular settings (pp. 103-124). Multilingual Matters.
Montalt-Resurrecció, V., Muñoz-Miquel, A., & García-Izquierdo, I. (2016). Translating genres for patients: Challenges for audience design. Paper presented at the 8th EST Congress, 15-17 September 2016, Aarhus University, Dinamarca.
Montalt-Resurrecció, V., Zethsen, K. K., & Karwacka, W. (2018). Medical translation in the 21st century-challenges and trends. MonTI. Monografías de Traducción e Interpretación, 10, 27-42. https://doi.org/10.6035/MonTI.2018.10.1
Montalt-Resurrecció, V., & Gonzalez-Davies, M. (2007). Medical translation step by step: Learning by drafting. Routledge.
Montalt-Resurrecció, V., & García-Izquierdo, I. (2016b). ¿Informar o comunicar? Algunos temas emergentes en comunicación para pacientes. Panace@, 17(44), 81-84. https://www.tremedica.org/wp-content/uploads/n44_editorial.pdf
Montalt-Resurrecció, V., García-Izquierdo, I., & Muñoz-Miquel, A. (2024). Patient-centred translation and communication (serie Translation practices explained). Routledge.
Montalt-Resurrecció, V., Muñoz-Miquel, A., & Markey, A. (2024). El uso de métodos dramatúrgicos para la adquisición de competencias comunicativas por parte de intérpretes y mediadores en entornos médico-sanitarios. II Congreso Internacional Traducción y Sostenibilidad Cultural. Retos y nuevos escenarios. Salamanca, España, 17 de abril de 2024.
Munday, J. (2002). Systems in translation: A systemic model for descriptive translation studies. In T. Hermans (Ed.), Crosscultural transgressions: Research models in translation (vol. 2: Historical and ideological issues, pp. 76-92). Routledge.
Muñoz-Miquel, A. (2019). Empathy, emotions and patient-centredness: A case study on communication strategies. Hermes. Journal of Language and Communication in Business, 59(1), 71-89. https://doi.org/10.7146/hjlcb.v59i1.116990
Muñoz-Miquel, A. (2023). La traducción médico-sanitaria: profesión y formación. Comares.
Muñoz-Miquel, A., & García-Izquierdo, I. (2020). El consentimiento informado y la comunicación centrada en el paciente: Reflexiones desde la perspectiva de profesionales sanitarios y pacientes. In C. Botella, C. Iliescu & J. Franco (Eds.), Translatum Nostrum. La traducción y la interpretación en el ámbito especializado (pp. 137-153). Comares.
Nord, C. (1997). A functional typology of translations (serie Benjamins Translation Library, 26, pp. 43-66). John Benjamins. https://doi.org/10.1075/btl.26.05nor
Rimal, R. N., & Lapinski, M. K. (2009). Why health communication is important in public health. Bulletin of the World Health Organization, 87(4), 247-247a. Organización Mundial de la Salud. https:// doi.org/10.2471/BLT.08.056713
Ríos Hernández, I. (2011). Comunicación en salud: conceptos y modelos teóricos. Perspectivas de la Comunicación, 4(1), 123-140. https://www.perspectivasdelacomunicacion.cl/index.php/perspectivas/article/view/111/94
Román Betancourt, M., Vena Robaina, D., & González Barrios, O. (2015). Fundamentos teóricos de la competencia comunicativa intercultural en idioma inglés. Humanidades Médicas, 15(1), 70-87. http://scielo.sld.cu/pdf/hmc/v15n1/hmc05115.pdf
Serrano Villalobos, O. (2018). Comunicación y salud. International Scientific Review. Communication Papers. Media Literacy and Gender Studies, 7(13), 267-278. https://doi.org/10.33115/udg_bib/cp.v7i13.21997
Suojanen, T., Koskinen, K., y Tuominen, T. (2015). User-centered translation (serie Translation practices explained). Routledge.
Swales, J. M. (1990). Genre analysis: English in academic and research settings. Cambridge University Press.
Zarco, J., & Martín-Urrialde, J. A. (2024). Situación de la humanización de la atención sanitaria en España. Revisión 2023-2024. CEU Ediciones. https://fundacionhumans.com/wp-content/uploads/2024/05/digital-situacion-de-la-humanizacion-de-la-atencion-sanitaria-en-espana-revision-2023-2024.pdf
Zethsen, K. K. (2009). Intralingual translation: An attempt at description. Meta, 54(4), 795-812. https://doi.org/10.7202/038904ar
Zethsen, K. K. (2018). Access is not the same as understanding. Why intralingual translation is crucial in a world of information overload. Across Languages and Cultures, 19(1), 79-98. https://doi.org/10.1556/084.2018.19.1.4
Publicado
Cómo citar
Número
Sección
Licencia
Derechos de autor 2025 Mutatis Mutandis. Revista Latinoamericana de Traducción

Esta obra está bajo una licencia internacional Creative Commons Atribución-NoComercial-CompartirIgual 4.0.
Aquellos autores/as que tengan publicaciones con esta revista, aceptan los términos siguientes:
- La revista es el titular de los derechos de autor de los artículos, los cuales estarán simultáneamente sujetos a la Licencia de reconocimiento no comercial sin obra derivada de Creative Commons que permite a terceros compartir la obra siempre que se indique su autor y su primera publicación esta revista.
- Los autores/as podrán adoptar otros acuerdos de licencia no exclusiva de distribución de la versión de la obra publicada (p. ej.: depositarla en un archivo telemático institucional o publicarla en un volumen monográfico) siempre que se indique la publicación inicial en esta revista.
- Se permite y recomienda a los autores/as difundir su obra a través de Internet (p. ej.: en archivos telemáticos institucionales o en su página web) antes y durante el proceso de envío, lo cual puede producir intercambios interesantes y aumentar las citas de la obra publicada.