Humanização da comunicação em saúde: humanidades médicas e tradução
DOI:
https://doi.org/10.17533/udea.mut.v18n1a03Palavras-chave:
comunicação em saúde, humanidades médicas, atendimento centrado no paciente, humanização, assimetrias, pesquisa em traduçãoResumo
A comunicação em saúde se tornou uma questão central nas últimas décadas, especialmente desde o surgimento do paradigma do atendimento centrado no paciente o patient-centred care (Epstein et al., 2005; Montalt-Resurrecció e García-Izquierdo, 2016: Muñoz-Miquel e García-Izquierdo, 2020). No contexto do paradigma das humanidades médicas, o interesse está crescendo em questões e valores éticos (Montalt, 2021) e os estudos defendem uma abordagem interdisciplinar da comunicação que leve em conta as necessidades e expectativas dos pacientes para humanizar a comunicação (Borja e García-Izquierdo, e.p.). Neste artigo, refletimos sobre os conceitos de comunicação e humanização em saúde, com ênfase especial na perspectiva dos pacientes, e propomos algumas contribuições que, a partir de pesquisas no campo da tradução, podem ajudar a humanizar essa comunicação. Especificamente, apresentamos as propostas derivadas de projetos de pesquisa recentes do grupo Gentt (gêneros textuais para tradução).
Downloads
Referências
Bassnett, S. (2013). Translation. Routledge.
Bazerman, C., & Paradis, J. G. (Eds.). (1991). Textual dynamics of the professions: Historical and contemporary studies of writing in professional communities. University of Wisconsin Press.
Bellés-Fortuño, B., & García-Izquierdo, I. (en prensa, a). Empathic communication in healthcare settings. In B. Bellés-Fortuño (Ed.), Multidisciplinary and multicultural discourses: Research and profession. Vernon Press.
Bellés-Fortuño, B., & García-Izquierdo, I. (en prensa, b). Intercultural awareness in the medical consultation: The informed consent (IC). In F. Yus (Ed.), The pragmatics of metadiscourse. Insights from intercultural and cross-cultural communication. Mouton De Gruyter.
Borja, A., & García-Izquierdo, I. (e.p.). Humanising doctor-patient communication: the Hipocrates project. In R. Martínez & A. Muñoz-Miquel (Eds.), Humanisation of translation/communication in medical and healthcare settings. Publicaciones de la Universitat de València.
Busse, P., & Godoy, S. (2016). Comunicación y salud. Cuadernos.info (38), 10-13. https://cuadernos.info/index.php/cdi/article/view/24237
Campos Andrés, O. (2013). Procedimientos de desterminologización: traducción y redacción de guías para pacientes. Panace@: Revista de Medicina, Lenguaje y Traducción, 14(37), 48-52. https://www.tremedica.org/wp-content/uploads/n37-tradyterm-OCamposAndres.pdf
Ciapuscio, G. E. (2003). Formulation and reformulation procedures in verbal interactions between experts and (semi-) laypersons. Discourse Studies, 5(2), 207-233. https://doi.org/10.1177/1461445603005002004
Cole, T. R., Carlin, N. S., & Carson, R. A. (2015). Medical humanities: An introduction. Cambridge University Press.
Coyne, I., Holmström, I., & Söderbäck, M. (2018). Centeredness in healthcare: A concept synthesis of family-centered care, person-centered care and child-centered care. Journal of Pediatric Nursing, 42, 45-56. https://doi.org/10.1016/j.pedn.2018.07.001
Craig, R. T. (1999). Communication theory as a field. Communication Theory, 9(2), 119-161. https://psycnet.apa.org/doi/10.1111/j.1468-2885.1999.tb00355.x
Cuesta, U., Peñafiel, C., Terrón, J. L., Bustamante, E., & Gaspar, S. (Coords.). (2017). Comunicación y salud. Dextra Editorial.
Dean, M., & Street Jr., R. L. (2016). Patient-centered communication. En E. Wittenberg, B. R. Ferrell, J. Goldsmith, T. Smith, S. L. Ragan, M. Glajchen, G. Handzo (Eds.), Textbook of palliative care communication (pp. 238-245). Oxford University Press.
Department of Health and Human Services (2000). Healthy people 2010. Understanding and improving health. U. S. Department of Health and Human Services. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED443794.pdf
Derksen, F., Bensing, J., Kuiper, S., van Meerendonk, M., & Lagro-Janssen, A. (2015). Empathy: What does it mean for GPs? A qualitative study. Family Practice, 32(1), 94-100. https://doi.org/10.1093/fampra/cmu080
Epstein, R. M., Franks, P., Fiscella, K., Shields, C. G., Meldrum, S. C., Kravitz, R. L., & Duberstein, P. R. (2005). Measuring patient-centered communication in patient–Physician consultations: Theoretical and practical issues. Social Science & Medicine, 61(7), 1516-1528. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2005.02.001
García-Izquierdo, I., & Bellés-Fortuño, B. (2024). Improving clinical communication: A qualitative study on the informed consent. Revista de Lingüística y Lenguas Aplicadas, 19, 71-83. https://doi.org/10.4995/rlyla.2024.19803
García-Izquierdo, I., Bellés-Fortuño, B., & Moro, M. (2021). Estudio para la mejora en la comunicación del consentimiento informado: La perspectiva de los profesionales sanitarios. Actas del VII Congreso Internacional en Contextos Clínicos y de la Salud (vol. I). Murcia, España.
García-Izquierdo, I., & Borja Albi, A. (2024). La comunicación en contextos de salud: Generación de recursos tecnológicos para la mejora de la eficacia comunicativa del consentimiento informado. Cadernos de Tradução, 44(1), e95247. https://doi.org/10.5007/2175-7968.2024.e95247
García-Izquierdo, I., Borja, A., & Montalt, V. (2022). Guía de buenas prácticas. Recomendaciones para mejorar el proceso y el diseño del Consentimiento informado. Web del proyecto Hipócrates. https://view.genially.com/62724ff11be632001196f5bf
García-Izquierdo, I., & Montalt-Resurrecció, V. (2013). Equigeneric and intergeneric translation in patient-centred care. Hermes. Journal of Language and Communication in Business, (51), 39-51. https://doi.org/10.7146/hjlcb.v26i51.97436
García-Izquierdo, I., & Montalt-Resurrecció, V. (2017). Understanding and enhancing comprehensibility in text for patients in an institutional health care context in Spain: A mixed methods analysis. In P. Santaemilia & S. Maruenda-Bataller (Eds.), Specialised translation in Spain. Institutional dimensions. Special Issue of RESLA, 30(2), 592-610. https://doi.org/10.1075/resla.00008.gar?locatt=mode:legacy
García-Izquierdo, I., & Montalt-Resurrecció, V. (2022). Cultural competence and the role of the patient’s mother tongue: An exploratory study of health professionals’ perceptions. Societies, 12(53), 1-11. https://doi.org/10.3390/soc12020053
Gutiérrez Fernández, R. (2017). La humanización de (en) la atención primaria. Revista Clínica de Medicina de Familia, 10(1), 29-38. https://www.redalyc.org/pdf/1696/169650683005.pdf
Hamovitch, E. K., Choy-Brown, M., & Stanhope, V. (2018). Person-centered care and the therapeutic alliance. Community Mental Health Journal, 54, 951-958. https://doi.org/10.1007/s10597-018-0295-z
Hemberg, J., & Sved, E. (2021). The significance of communication and care in one’s mother tongue: Patients’ views. Nordic Journal of Nursing Research, 41(1), 42-53. https://doi.org/10.1177/2057158519877794
Hoyos Hernández, P. A., Cardona Ramírez, M. A., & Correa Sánchez, D. (2008). Humanizar los contextos de salud, cuestión de liderazgo. Investigación y Educación en Enfermería, 26(2), 218-225. https://doi.org/10.17533/udea.iee.2847
Jensen, M. N., & Zethsen, K. K. (2012). Translation of patient information leaflets: Trained translators and pharmacists-cum-translators: A comparison. Linguistica Antverpiensia, New Series–Themes in Translation Studies, 11, 31-49. https://doi.org/10.52034/lanstts.v11i.295
Jensen, M. N. (2015). Optimising comprehensibility in interlingual translation: The need for intralingual translation. En K. Maksymski, S. Gutermuth, y S. Hansen-Schirra (Eds.), Translation and comprehensibility (vol. 72, pp. 163-194). Frank & Timme.
Katan, D. (2013). Intercultural mediation. Handbook of Translation Studies, 4(1), 84-91. https://doi.org/10.1075/hts.4.int5?locatt=mode:legacy
Liddicoat, A. J. (2015). Intercultural mediation, intercultural communication and translation. Perspectives, 24(3), 354-364. https://doi.org/10.1080/0907676X.2014.980279
Mason, I. (2000). Audience design in translating. The Translator, 6(1), 1-22. https://doi.org/10.1080/13556509.2000.10799053
Martínez-Carrasco, R. (2022). Incidència i ús de la imatge de consentiments informats de societats mèdiques españoles. En J. Haba-Osca & F. González-Sala (Eds.), Il·lustrar la ciència. Aplicacions de la literatura gràfica en contextos científics i divulgatius (pp. 67-77). Tirant Lo Blanch.
Martínez Carrasco, R., & Ordóñez López, P. (2023). El consentimiento informado en la comunicación médico-paciente: Análisis crítico del marco legislativo. Hermes. Journal of Language and Communication in Business, 63, 99-117. https://doi.org/10.7146/hjlcb.vi63.134391
Montalt-Resurrecció, V. (2017). Patient-centred translation and emerging trends in medicine and health care. European Society of Translation Studies. EST Newsletter, 51, 10-11. http://www.est-translationstudies.org/commit-tees/news_editors.html
Montalt-Resurrecció, V. (2021). Medical humanities and translation. En Ş. Susam-Saraeva y E. Spišiaková (Eds.), The Routledge handbook of translation and health (pp. 130-148). Routledge.
Montalt-Resurrecció, V. (2022). Ethical considerations in the translation of health genres in crisis communication. In S. O’Brien & F. M. Federici (Eds.), Translating crises (pp. 17-36). Bloomsbury Academic.
Montalt-Resurrecció, V., & García-Izquierdo, I. (2016). Exploring the links between the oral and the written in patient-doctor communication. In N. Edo & P. Ordóñez (Eds.), Medical discourse in professional, academic and popular settings (pp. 103-124). Multilingual Matters.
Montalt-Resurrecció, V., Muñoz-Miquel, A., & García-Izquierdo, I. (2016). Translating genres for patients: Challenges for audience design. Paper presented at the 8th EST Congress, 15-17 September 2016, Aarhus University, Dinamarca.
Montalt-Resurrecció, V., Zethsen, K. K., & Karwacka, W. (2018). Medical translation in the 21st century-challenges and trends. MonTI. Monografías de Traducción e Interpretación, 10, 27-42. https://doi.org/10.6035/MonTI.2018.10.1
Montalt-Resurrecció, V., & Gonzalez-Davies, M. (2007). Medical translation step by step: Learning by drafting. Routledge.
Montalt-Resurrecció, V., & García-Izquierdo, I. (2016b). ¿Informar o comunicar? Algunos temas emergentes en comunicación para pacientes. Panace@, 17(44), 81-84. https://www.tremedica.org/wp-content/uploads/n44_editorial.pdf
Montalt-Resurrecció, V., García-Izquierdo, I., & Muñoz-Miquel, A. (2024). Patient-centred translation and communication (serie Translation practices explained). Routledge.
Montalt-Resurrecció, V., Muñoz-Miquel, A., & Markey, A. (2024). El uso de métodos dramatúrgicos para la adquisición de competencias comunicativas por parte de intérpretes y mediadores en entornos médico-sanitarios. II Congreso Internacional Traducción y Sostenibilidad Cultural. Retos y nuevos escenarios. Salamanca, España, 17 de abril de 2024.
Munday, J. (2002). Systems in translation: A systemic model for descriptive translation studies. In T. Hermans (Ed.), Crosscultural transgressions: Research models in translation (vol. 2: Historical and ideological issues, pp. 76-92). Routledge.
Muñoz-Miquel, A. (2019). Empathy, emotions and patient-centredness: A case study on communication strategies. Hermes. Journal of Language and Communication in Business, 59(1), 71-89. https://doi.org/10.7146/hjlcb.v59i1.116990
Muñoz-Miquel, A. (2023). La traducción médico-sanitaria: profesión y formación. Comares.
Muñoz-Miquel, A., & García-Izquierdo, I. (2020). El consentimiento informado y la comunicación centrada en el paciente: Reflexiones desde la perspectiva de profesionales sanitarios y pacientes. In C. Botella, C. Iliescu & J. Franco (Eds.), Translatum Nostrum. La traducción y la interpretación en el ámbito especializado (pp. 137-153). Comares.
Nord, C. (1997). A functional typology of translations (serie Benjamins Translation Library, 26, pp. 43-66). John Benjamins. https://doi.org/10.1075/btl.26.05nor
Rimal, R. N., & Lapinski, M. K. (2009). Why health communication is important in public health. Bulletin of the World Health Organization, 87(4), 247-247a. Organización Mundial de la Salud. https:// doi.org/10.2471/BLT.08.056713
Ríos Hernández, I. (2011). Comunicación en salud: conceptos y modelos teóricos. Perspectivas de la Comunicación, 4(1), 123-140. https://www.perspectivasdelacomunicacion.cl/index.php/perspectivas/article/view/111/94
Román Betancourt, M., Vena Robaina, D., & González Barrios, O. (2015). Fundamentos teóricos de la competencia comunicativa intercultural en idioma inglés. Humanidades Médicas, 15(1), 70-87. http://scielo.sld.cu/pdf/hmc/v15n1/hmc05115.pdf
Serrano Villalobos, O. (2018). Comunicación y salud. International Scientific Review. Communication Papers. Media Literacy and Gender Studies, 7(13), 267-278. https://doi.org/10.33115/udg_bib/cp.v7i13.21997
Suojanen, T., Koskinen, K., y Tuominen, T. (2015). User-centered translation (serie Translation practices explained). Routledge.
Swales, J. M. (1990). Genre analysis: English in academic and research settings. Cambridge University Press.
Zarco, J., & Martín-Urrialde, J. A. (2024). Situación de la humanización de la atención sanitaria en España. Revisión 2023-2024. CEU Ediciones. https://fundacionhumans.com/wp-content/uploads/2024/05/digital-situacion-de-la-humanizacion-de-la-atencion-sanitaria-en-espana-revision-2023-2024.pdf
Zethsen, K. K. (2009). Intralingual translation: An attempt at description. Meta, 54(4), 795-812. https://doi.org/10.7202/038904ar
Zethsen, K. K. (2018). Access is not the same as understanding. Why intralingual translation is crucial in a world of information overload. Across Languages and Cultures, 19(1), 79-98. https://doi.org/10.1556/084.2018.19.1.4
Publicado
Como Citar
Edição
Seção
Licença
Copyright (c) 2025 Mutatis Mutandis. Revista Latinoamericana de Traducción

Este trabalho está licenciado sob uma licença Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.
Aquellos autores/as que tengan publicaciones con esta revista, aceptan los términos siguientes:
- La revista es el titular de los derechos de autor de los artículos, los cuales estarán simultáneamente sujetos a la Licencia de reconocimiento no comercial sin obra derivada de Creative Commons que permite a terceros compartir la obra siempre que se indique su autor y su primera publicación esta revista.
- Los autores/as podrán adoptar otros acuerdos de licencia no exclusiva de distribución de la versión de la obra publicada (p. ej.: depositarla en un archivo telemático institucional o publicarla en un volumen monográfico) siempre que se indique la publicación inicial en esta revista.
- Se permite y recomienda a los autores/as difundir su obra a través de Internet (p. ej.: en archivos telemáticos institucionales o en su página web) antes y durante el proceso de envío, lo cual puede producir intercambios interesantes y aumentar las citas de la obra publicada.